پایتخت حکومت ساسانیان کجا بوده است؟

به گزارش ماجراجو – شهر تیسپون پایتخت ایران در دوره حکومت ساسانیان بوده است. این شهر که امروزه در محدوده کشور عراق جای گرفته است، در دوران اشکانیان نیز به عنوان پایتخت غربی ایران بوده است. این شهر از زمان پادشاهی اردشیر یکم در تا یزدگرد سوم، مرکز حکومت ساسانیان بوده است. پس از حمله اعراب به ایران و نابودی پادشاهی ساسانی شهر تیسفون نیز به تدریج به تاراج رفت و نابود شد. در زمان خلافت عمر، سلمان فارسی شهریاری تیسپون را بر عهده داشت.

کاخ با شکوه ساسانیان را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، اعراب ایوان کسری نام دادند. این ایوان چنان‌که یعقوبی گوید در شهر اسبانبر واقع بود. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده می‌شد و در یک میلی شمال شهر کهنه دیده می‌شد، ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ ه‍. ق چنان رو به ویرانی و رُمبش رفت که اثری از آن نماند و از این روی است که تاریخ‌نویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسری، هر دو را با نام طاق کسری دانسته‌اند و آن، یگانه جامانده ایست که تا امروز از بنا‌ها و کاخ‌های پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار مانده‌است.

تیسفون در زمانی که پایتخت پادشاهان اشکانی بود گویا زبان پارتی، زبان شاه و درباریان و مردم پایتخت بوده‌است. هنگامی که تیسفون پایتخت پادشاهان ساسانی شد پارسی میانه زبان دربار و تا اندازه‌ای زبان مردم شهر شد.

تاریخ شاهنشاهی ساسانی با بنای یک شهر و یک کاخ آغاز شده است. مطابق روایت طبری، پی‌ریزی اردشیر خوره (فیروزآباد کنونی) بود که تقریباً در سال ۲۲۵ میلادی منجر به قطع رابطه فرمانروای یاغی، اردشیر بابکان، و سرورش شاهنشاه پارتی، اردوان پنجم، گردید.
شهر‌های ساسانی زیادی وجود دارند که به نام شاهان نامگذاری شده است، از جمله اردشیر خوره (شکوه اردشیر)، وه (بی) شاپور یا وه اردشیر (نیکی شاپور) و الرومیه نزدیک تیسفون، این امر نشان می‌دهد که شاهان ساسانی به نگهداری از شهر‌ها علاقه داشته‌اند. البته آنان آزادی‌هایی را که پارتیان به شهر‌ها اعطاء نموده بودند محدود کردند تا شهر‌ها را تحت حکومتی متمرکز قرار دهند.

در دوره ساسانی مخصوصاً در مراحل اولیه آن، که شهرسازی به اوج خود میرسد، سبک متداول شهرسازی یونانی مآبانه است که آنرا چند ضلعی شطرنجی می‌گفتند و البته یک شیوه جهانی و بسیار مرسوم بود. سبک شهرسازی دایره‌وار شعاعی که بانی آن اردشیر اول بود، یک نمونه استثنایی است.

جدایی مرکز حکومت از شهر در اوایل دوره ساسانی تکوین یافته است. شهر‌های اردشیر و شاپور نشان دهنده ارتباط متعادل و سنجیده کاخ ـ ارگ و شهر است.

به استثنای شهر‌های مدائن، بی شاپور و قصر ابونصر، کمتر شهر ساسانی است که تا حدی مورد حفاری قرار گرفته باشد. قدمت قصر ابونصر، که بعد‌ها شهر اسلامی شیراز در آن منطقه رشد یافت، به زمان هخامنشیان میرسد و اقامتگاه ابونصر بوده است.
دارابگرد نیز که یکی از پایتخت‌های ولایتی پیش از اسلام بوده است، به شکل مدور احداث شده است که یکی از دلایل آن سرمشق قرار دادن شهر مدور اوایل دوره ساسانی، یعنی اردشیر خوره (فیروزآباد کنونی) بوده که در نزدیکی آن قرار داشته است، (هوف، نظری اجمالی به پایتخت‌های قبل از اسلام).

سلسله ساسانیان

سلسله ساسانی آخرین حکومت شاهنشاهی پیش از حمله اعراب به ایران بوده است. این سلسله که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی بر ایران حکومت می‌کرد، از دودمان و خاندان ساسانیان بوده است. بنیانگزار این سلسله اردشیر بابکان بوده که با غلبه بر اردوان چهارم توانست این حکومت را بنا کند. حکومت ساسانی موفق شده بود تا پس از هخامنشیان یک بار دیگر کشور را یکپارچه ساخته و یک امپراتوری قدرتمند را به وجود آورد. حکومت ساسانی که بر بخش وسیعی از غرب آسیا حاکم بودند، طی چهارصد سال در کنار امپراتوری بیزانس، ابرقدرت جهان بودند.

شاهنشاهی ساسانی (که مردم به آن ایرانشهر می‌گفتند) آخرین شاهنشاهی ایرانی پیش از ظهور اسلام و حمله اعراب به ایران است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی (۴۲۷ سال) بر ایران پادشاهی کردند؛ آن‌ها از دودمان ساسانیان بودند. این شاهنشاهی یکپارچه را اردشیر بابکان با شکست اردوان چهارم، آخرین شاهنشاه اشکانی بنا کرد و ایران را مجدداً پس از سقوط هخامنشیان برای نخستین بار یکپارچه ساخته و زیر فرمان یک شاهنشاهی قدرتمند درآورد. شاهنشاهان ساسانی که ریشه‌شان از پارس بود، بر پهنهٔ بزرگی از آسیای باختری چیرگی یافته و در کنار امپراتوری روم–بیزانس، در طی دوره‌ای بالغ بر ۴۰۰ سال، ابرقدرت دنیای باستان محسوب می‌شدند. پایتخت ایران در این دوره، شهر تیسپون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود. پرچم ایران در این دوره، درفش کاویانی بود که پس از سقوط ساسانیان از بین رفت.

بیشتر بخوانید: تصاویر/ راز سر به‌ مُهر کتیبه‌ی ساسانی بعد از ۴۵ سال برملا شد

دورهٔ ساسانی یکی از مهمترین، حساس‌ترین و تأثیرگذارترین دوره‌های تاریخ ایران شناخته می‌شود. شاهنشاهی ساسانی، آخرین شاهنشاهی ایرانی پیش از حمله اعراب به ایران و اسلام‌آوردن ایرانیان است. در دورهٔ ساسانی، تمدن ایرانی از بسیاری جهات به نهایت شکوفایی و رونق خود رسید. ایران در دورهٔ ساسانیان، تأثیر زیادی بر فرهنگ روم گذاشت.

تأثیر ساسانیان تنها محدود به مرز‌های ایران نبود، تأثیر آن‌ها به هند، چین، اروپای غربی و آفریقا هم می‌رسد. ساسانیان نقشی برجسته در شکل‌گیری هنر اروپایی و آسیایی در دوره‌های میانه داشتند. بخش عمدهٔ چیزی که امروزه به نام دوران طلایی اسلام در هنر، معماری، موسیقی و دیگر زمینه‌ها شناخته می‌شود، از ساسانیان به جهان اسلام منتقل شد.

جامعهٔ ساسانی به گونهٔ طبقاتی اداره می‌شد. جامعه به چهار طبقه موبدان، جنگاوران، دبیران و پیشه‌وران تقسیم می‌شد. دین رسمی شاهنشاهی ساسانی، کیش زرتشتی بود و اوستا و زند منابع اصلی حقوقی و دینی حکومت ساسانی محسوب می‌شدند. دورهٔ شاهنشاهی ساسانیان، در سال ۶۵۱، پس از کشته‌شدن یزدگرد سوم طی حمله اعراب به ایران، به پایان رسید و ایران تحت سلطهٔ اعراب مسلمان درآمد.

منبع: تاریخ ما